Forschung

Das Projekt "Das fehlende Bindeglied: Organisierte Interessen in postkommunistischen Politikgestaltungsprozessen" von der Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG) und Narodowe Centrum Nauki (NCN) über einen Forschungszeitraum von 3 Jahren gefördert und wird von Prof. Dr. Michael Dobbins und Prof. Dr. Hab. Rafał Riedel geleitet.

In den letzten Jahren leistete die Politikwissenschaft einen entscheidenden Beitrag zur komparativen Analyse organisierter Interessen im politischen Prozess. Bisher wurden die postkommunistischen Länder jedoch weitgehend vernachlässigt. Stattdessen richtete die politikwissenschaftliche Osteuropa-Forschung den Blick hauptsächlich auf die Entwicklung formaler politischer Institutionen sowie auf Parteiensysteme und die Europäisierung von öffentlichen Verwaltungen in der Region. Mit diesem Forschungsvorhaben möchten wir einen Beitrag zur Überwindung dieses Forschungsdesiderates leisten, indem wir die Strukturen, die demokratisch-partizipative Einbindung sowie den Einfluss von organisierten Interessen auf den Politikgestaltungsprozess in vier postkommunistischen Staaten (Polen, Tschechien, Slowenien und Ungarn) untersuchen. Erstens soll durch die Erstellung eines Datensatzes zur Interessengruppenökologie eine allgemeine Bestandsaufnahme der Interessengruppen und der jeweils gegebenen Konfliktlinien in drei Politikbereichen – Gesundheitspolitik, Energiepolitik und Bildungspolitik – vorgenommen werden. Zweitens soll die Rolle von organisierten Interessengruppen in der Mobilisierung und Artikulierung zivilgesellschaftlicher Interessen herausgearbeitet werden. Der Hauptteil der Analyse befasst sich mit dem Einfluss organisierter Interessen auf Politik-Outputs. Vor diesem Hintergrund werden interessengruppenspezifische, konfliktthemenspezifische sowie sozioökonomische Faktoren analysiert, welche den Einfluss organisierter Interessen auf postkommunistische Politikgestaltungsprozesse konditionieren. Parallel dazu möchten wir die Auswirkungen der europäischen Integration und des EU-Beitritts auf die Strukturen, die demokratisch-partizipativen Gestaltungsmöglichkeiten sowie den politischen Einfluss von organisierten Interessen in Mittel- und Osteuropa analysiere. Konkret soll erforscht werden, ob die zunehmenden Verflechtungen zwischen mittel- und osteuropäischen Interessengruppen und deren westeuropäischen Pendants zu deren Konsolidierung und Professionalisierung auf nationaler Ebene geführt und infolgedessen deren Einfluss auf Politik-Outputs gestärkt hat. Darüber hinaus soll die Gegenhypothese analysiert werden, dass sich nationale Interessengruppen im Zuge der Europäisierung für den Rückzug aus der nationalen politischen Arena entscheiden, was letztendlich zur Stärkung der Durchsetzungskapazität des Staates oder bisher strukturell benachteiligter Interessengruppen führt. 

Celem zaproponowanego projektu jest analiza struktur, partycypacji i wpływu zorganizowanych grup interesów w kreowaniu wybranych polityk publicznych w Europie Środkowej i Wschodniej (EŚiW). Analiza obejmie trzy obszary polityczne: energię, służbę zdrowia i szkolnictwo wyższe w czterech krajach regionu: Polsce, Węgrzech, Republice Czeskiej oraz Słowenii. W pierwszym kroku skonstruowana zostanie baza danych identyfikująca zorganizowane grupy interesu, swego rodzaju mapa „ekosystemu” zorganizowanych grup interesu dla każdej z ww. polityk publicznych. Następnie autorzy projektu badawczego poszukiwać będą odpowiedzi na pytanie jak zorganizowane grupy interesów wpływają na społeczeństwo obywatelskie oraz jak pod ich wpływem dokonuje się proces agregacji preferencji politycznych (model pluralistyczny vs. korporatystyczny). Główna część analizy skupi się na ustaleniu wpływu jaki zorganizowane grupy interesów wywierają na poszczególne polityki. W tym kontekście zweryfikowane zostaną hipotezy badawcze zbudowane na bazie czynników, które potencjalnie warunkują skuteczność zorganizowanych grup interesów w krajach postkomunistycznych. Do czynników tych należą zarówno determinanty społeczno-ekonomiczne, jak i te wynikające ze specyfiki danej polityki, czy charakterystycznego dla niej „ekosystemu” zorganizowanych grup interesów. Aby zbadać siłę i zakres tych uwarunkowań autorzy projektu posłużą się metodą diagnozującą skalę realizacji preferencji. Pozwala ona na ustalenie dystansu pomiędzy daną inicjatywą rządową a preferencjami zorganizowanych grup interesów, pomiędzy pierwotną formą inicjatywy legislacyjnej, a jej ostatecznie uchwalonym kształtem. Równolegle, analizie poddany zostanie wpływ presji europeizacyjnej (moment akcesji, jak również europeizacja pre- i post-akcesyjna) na strukturę, środki i metody działania oraz samą skuteczność zorganizowanych grup interesów w EŚiW. Autorzy zmierzą się z pytaniami o stopień konsolidacji i profesjonalizacji zorganizowanych grup interesów wywołany procesami europeizacji, czy spowodowała ona przemieszczenie się aktywności zorganizowanych grup interesów do Brukseli i jaki wpływ ma ona na krajową „ekologię” zorganizowanych grup interesów.  Odpowiadając na powyższe pytania autorzy zaaplikują komparatywną analizę studiów przypadków posługując się, uznaną w podobnych badaniach, jakościową metodą śledzenia procesu i identyfikacji mechanizmów przyczynowych (process tracing).

Zaproponowany projekt badawczy odpowiada na deficyt zidentyfikowany w literaturze przedmiotu w obszarze porównawczych studiów nad zorganizowanymi grupami interesów na obszarze postkomunistycznym. Dotychczasowe ujęcia analityczne koncentrowały się na wymiarze instytucjonalnym, np. stopniu konsolidacji systemów partyjnych. Tymczasem zaproponowane badania pozwolą na nowe ustalenia w zakresie mechanizmów formułowania się preferencji politycznych (i ich implementacji), miejsca, roli i znaczenia zorganizowanych grup interesów, w kontekście procesów transformacyjnych i europeizacyjnych. Dodatkowo podjęta analiza pozwoli zgłębić dotychczasową wiedzę na temat ewolucji społeczeństwa obywatelskiego i jego roli w funkcjonowaniu demokracji w EŚiW. W konsekwencji wnioski wynikłe z analizy przyczynią się do lepszego zrozumienia sposobów w jaki społeczne potrzeby i preferencje przekładają się na decyzje polityczne i jak różnego rodzaju organizacje społeczne kształtują jedne ze strategicznie najważniejszych obszarów politycznych, takich jak: energetyka, służba zdrowia i szkolnictwo wyższe.

Polsko-niemiecka współpraca badawcza, poza oczywistą wartością dodaną wynikającą ze zróżnicowanych punktów widzenia, zróżnicowanych kompetencji językowych i eksperckich, pozwala na osiągnięcie efektu synergii czerpiącego z dwóch bliskich, ale jednak odmiennych tradycji naukowych. Kumulacja wiedzy eksperckiej i naukowej osiągnięta zostanie nie tylko w bilateralnej relacji Polska-Niemcy, ale szerzej – dzięki komparatywnej naturze zaproponowanych badań – w konstelacji multilateralnej obejmującej znaczną część europejskiego obszaru naukowego. Oprócz korzyści wspólnych, realizacja projektu pozwala również niemieckiej politologii na zaawansowanie stanu badań nad EŚiW oraz aplikację w polskich (i środkowoeuropejskich) naukach społecznych metod i technik stosowanych z sukcesem w zachodniej nauce. Wzajemny transfer wiedzy i doświadczeń pozwala na osiągnięcie korzyści w postaci wartości dodanej w obu systemach akademickich. Wreszcie, oparcie znacznej części badań na młodych adeptach nauki (doktoranci) pozwala im na zaangażowanie się w bilateralną i multilateralną współpracę badawczą od najwcześniejszych etapów ich kariery naukowej, a w konsekwencji na socjalizację i rozwój w heterogenicznej kulturze akademickiej